بررسي ابعاد توسعهو توسعه نيافتگي در علم اقتصاد و مصادر اسلامي (قرآن و نهج البلاغه)
محورهای موضوعی : روش شناسی مطالعات میان رشته ای
1 - دانشگاه مازندران
کلید واژه: توسعه, توسعه نيافتگي, علم اقتصاد, قرآن, نهج البلاغه, ,
چکیده مقاله :
توسعه» داراي ابعاد گوناگوني است؛ ابعاد توسعه شامل تمامي بخش هاي اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي جامعه مي باشد. از اين حيث در علم اقتصاد، تفاوت مفهومي با مقوله «رشد» دارد. بنابراين براي پيشرفت همه جانبه جوامع لازم است به توسعه با اين معناي جامع اهتمام شود. در اين ميان دولت ها که اصلي ترين نقش را در توسعه ايفا مي کنند، در کشورهاي مختلف با نواقصي روبرو هستند چرا که تعريف آنها از توسعه داراي کاستي است؛ مثلاً در دول غربي به رشد اقتصادي به جاي توسعه پرداخته شده است. و در ايران نيز، نيل به توسعه هنوز محقق نشده است. براي تحقق توسعه ي مطلوب، به بررسي ابعاد «توسعه نيافتگي» پرداخته و «فقر» و «اتلاف منابع» به ويژه اتلاف منابع انساني بررسي شده است. اين تحقيق با روي آورد بين رشته اي و با روش توصيفي- تحليلي به آموزه هاي قرآن و نهج البلاغه در زمينه ي توسعه نيافتگي و حصول شواهد ديني آن نيز پرداخته است. آيات قرآن و عبارات اميرالمؤمنين(ع) بر إبعاد از فقر فردي و اجتماعي و بهره وري درست و کامل از تمامي منابع به عنوان نعمات و مواهب الهي دلالت دارد که اين خود موجب تحقق «توسعه» مي-شود. در اين پژوهش جمع آوري اطلاعات و داده ها به روش کتابخانه اي صورت پذيرفته است.
توسعه» داراي ابعاد گوناگوني است؛ ابعاد توسعه شامل تمامي بخش¬هاي اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي جامعه مي¬باشد. از اين حيث در علم اقتصاد، تفاوت مفهومي با مقوله «رشد» دارد. بنابراين براي پيشرفت همه جانبه جوامع لازم است به توسعه با اين معناي جامع اهتمام شود. در اين ميان دولت¬ها که اصلي¬ترين نقش را در توسعه ايفا مي¬کنند، در کشورهاي مختلف با نواقصي روبرو هستند چرا که تعريف آنها از توسعه داراي کاستي است؛ مثلاً در دول غربي به رشد اقتصادي به جاي توسعه پرداخته شده است. و در ايران نيز، نيل به توسعه هنوز محقق نشده است. براي تحقق توسعه¬ي مطلوب، به بررسي ابعاد «توسعه نيافتگي» پرداخته و «فقر» و «اتلاف منابع» به ويژه اتلاف منابع انساني بررسي شده¬ است. اين تحقيق با روي¬آورد بين¬رشته¬اي و با روش توصيفي- تحليلي به آموزه¬هاي قرآن و نهج¬البلاغه در زمينه¬ي توسعه¬نيافتگي و حصول شواهد ديني آن نيز پرداخته است. آيات قرآن و عبارات اميرالمؤمنين(ع) بر إبعاد از فقر فردي و اجتماعي و بهره¬وري درست و کامل از تمامي منابع به عنوان نعمات و مواهب الهي دلالت دارد که اين خود موجب تحقق «توسعه» مي-شود. در اين پژوهش جمع¬آوري اطلاعات و داده¬ها به روش کتابخانه¬اي صورت پذيرفته است.
آقاسی، سعید، «تحولات محیطی و لزوم توسعه منابع انسانی»، مجموعه مقالات همایش توسعه نظام اداری، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ اول:1380ش
اخلاقي، رحمت الله، (1398)، شناسايي تأثير متقابل امنيت رشد و توسعه اقتصادي در اسلام، معارف اسلامي و اقتصاد، شماره9، صص165-129.
اشتريان، کيومرث؛ انتظاري، محمدحسن؛ سرائيان، رسول؛ عسگري آزاد، محمود؛ نبوي، سيدمرتضي،(1397)، نظام اداري و توسعه، راهبرد توسعه، شماره54، صص28-7.
اصغري، محمود،(1380)، کارآمدي و فقرزدايي در فرهنگ اسلامي، پژوهش¬هاي اجتماعي اسلامي، شماره 29، صص209-191.
افشاري، زهرا؛ شيرين بخش، شمس اله؛ ابراهيمي، سيده نثار، (1391)، بررسي مقايسه¬اي اثر اندازه بهينه هزينه¬هاي مصرفي و سرمايه گذاري دولت بر شاخص توسعه انساني، پژوهش¬هاي رشد و توسعه اقتصادي، شماره8، صص50-37.
برو، یان روکس، «موانع داخلی توسعه و نظام جهانی»، مترجم: ازکیا، مصطفی، تهران، توسعه، چاپ اول:1370ش،
بیات، غلامرضا، «اسلام در مبارزه با فقر»، پرتو،1358ش، بی¬جا، بی¬چا
بیستونی، محمد(1384)، قرآن ناطق علی¬بن¬ابی¬طالب(ع)، تهران: بیان جوان، چاپ اول
تقوی، مهدی؛ غروی نخجوان، احمد، «روند فقر در ایران طی دو دهه گذشته»، مجموعه مقالات فقر در ایران، به کوشش: رئیس دانا، فریبرز؛ شادی طلب، ژاله؛ پیران، پرویز، تهران، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، چاپ اول:1379
توفیقی، جعفر؛ قارون، معصومه، «وضعیت منابع انسانی کشور و راهکارهای پیشگیری از اتلاف آن»، مجموعه مقالات روش¬های پیشگیری از اتلاف منابع ملی، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، 1384
جمشيديان، مهدي؛ کتابي، محمود؛ کاظمي اسفه، مهدي، (1380)، نظام اداري و توسعه اجتماعي و اقتصادي در ايران، مجتمع آموزش عالي قم، شماره10، صص110-89.
جوادی آملی، عبدالله، (1379)، تفسیر موضوعی، قم: اسراء،
جوادي آملي، عبدالله، (1388)، تفسير تسنيم، قم، اسراء
حاجی¬بابایی، مرتضی، «پیشگیری از اتلاف منابع»، مجموعه مقالات روش¬های پیشگیری از اتلاف منابع ملی، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، 1384،
حبیبی، احمد، «علل و ریشه¬های توسعه در سرمایه¬داری پیشرفته»، تهران، توسعه، چاپ اول:1370ش، ص7
حسن¬زاده، حمیدرضا؛ رشنوادی، یعقوب، «مدل¬های تعالی سازمان از نظریه تا عمل»، تهران، مؤسسه نشر شهر، چاپ اول:1387ش،
حسینی میلانی، سیدعلی(1387)، نگاهی به حدیث ثقلین، قم: مرکز حقایق اسلامی، چاپ اول
حق¬شناس، علي محمد؛ سامعي، حسين؛ انتخابي، نرگس، فرهنگ معاصر هزاره، تهران، چاپ پنجم، 1390، موسسه فرهنگ معاصر،
داودی، احمد، «توسعه منابع انسانی و نظام اداری»، مجموعه مقالات همایش توسعه نظام اداری، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ اول:1380ش
دشتي، محمد، ترجمه نهج البلاغه امام علي(ع)، قم، مشهور،چاپ اول:1379
ديالمه، نيکو؛ برادران حقير، مريم، (1389)، مفهوم رشد و توسعه انساني از ديدگاه غرب، پژوهش¬هاي علم و دين، شماره2، صص64-41.
دینی، علی، «تفاوت کیفی مفهوم "رشد" و "توسعه"»، تهران، توسعه، چاپ اول:1370ش،
راغب اصفهاني، حسين بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بيروت، دارالقلم، الطبعة الاولي،1412ق،
رقيبي، الميرا، عناصر مديريت جهادي و نقش آن در دولت¬سازي از منظر قرآن و نهج البلاغه، راهنما: قاليباف، محمدباقر، دانشگاه علوم و معارف قرآن کريم، 1398، پايان نامه کارشناسي ارشد،
رنانی، محسن؛ مه¬آبادی، مریم، «تأثیر نابرابری و فقر بر کارایی سیاست¬های کلان اقتصادی»، مجموعه مقالات فقر در ایران، به کوشش: رئیس دانا، فریبرز؛ شادی طلب، ژاله؛ پیران، پرویز، تهران، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، چاپ اول:1379ش
سالاریه، احمد(1389)، الگوی احسن، تهران: ناجی
سوري، علي؛ کيهاني حکمت، رضا، (1382)، متغيرهاي جمعيتي اندازه دولت و رشد اقتصادي در ايران، پژوهشهاي اقتصادي، شماره9و10، صص75-53.
سيف اللهي، سيف الله، (1370)، در تبيين پديده توسعه و توسعه نيافتگي، علوم اجتماعي، شماره1و2، صص54-31.
شمس اردکانی، محمدرضا، «صرفه¬جویی در منابع مالی»، مجموعه مقالات روش¬های پیشگیری از اتلاف منابع ملی، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، 1384
صاحب، اسماعيل بن عباد، المحيط في اللغه، بيروت، عالم الکتب، 1414ق، ج2،
صدریه، عبدالرحمن، «رشد اقتصادی یک الزام است»، تهران، توسعه، چاپ اول:1370ش
طالب تاش، عبدالمجید، «الگوی مصرف در آموزه¬های قرآن کریم»، تهران، جهادانشگاهی، چاپ اول:1388
طباطبایی، سیدمحمدحسین، «المیزان فی تفسیرالقرآن»، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم1417ق
طیبی شبستری، سیداحمد، «فقر از نظر اسلام»، تهران، شرکت انتشار، 1342ش، بی¬چا،
عنبری، موسی، «جامعه شناسی توسعه از اقتصاد تا فرهنگ»، تهران، سمت، چاپ اول:1390ش،
فراهيدي، خليل بن احمد، العين، نشر هجرت، قم، 1409ق، چاپ دوم، ج2،
فورتادو، سلسو، «توسعه و توسعه نیافتگی»، مترجم: اعتماد، گیتی، تهران، دانشگاه ملی ایران، 1357، بی¬چا،
قرائتي، محسن، تفسير نور، تهران، مرکز فرهنگي درسهايي از قرآن، چاپ يازدهم:1383
قلی¬پور، آرین، «مدیریت منابع انسانی(مفاهیم، تئوری¬ها و کاربردها)»، تهران، سمت، چاپ اول:1390ش
قوام، سید عبدالعلی، «نقد نظریه¬های نوسازی و توسعه سیاسی»، تهران، دانشگاه شهیدبهشتی، چاپ اول:1374ش،
کاردان، علی¬محمد، «فرهنگ پیشگیری از اتلاف منابع ملی و راه¬های ایجاد آن»، مجموعه مقالات روش¬های پیشگیری از اتلاف منابع ملی، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، 1384
کاسادوفسکی، میشل، «جهانی¬سازی فقر و نظم نوین جهانی»، مترجم: روحانی، محمد، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم:1386ش
کريمي پتانلار، سعيد؛ نادمي، يونس؛ زبيري، هدي، (1394)، اندازه دولت و بيکاري اقتصاد در ايران، پژوهش¬هاي رشد و توسعه اقتصادي، شماره18،صص64-51.
کیانی، منوچهر، «تأثیر سیاست¬های تورمی بر فقر در ایران طی دو دهه گذشته»، مجموعه مقالات فقر در ایران، به کوشش: رئیس دانا، فریبرز؛ شادی طلب، ژاله؛ پیران، پرویز، تهران، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، چاپ اول:1379ش،
گلابی، سیاوش، «نگرشی جامع و نظام¬گرا به امر تحقیق و توسعه»، تهران، توسعه، چاپ اول:1370ش، ص15
محقق داماد، سیدمصطفی، «اتلاف منابع ثروت ملی از دیدگاه نظام پویای حقوق اسلامی»، مجموعه مقالات روش¬های پیشگیری از اتلاف منابع ملی، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، 1384ش،
محمدی ری شهری، محمد(1387)، تفسیر قرآن ناطق، تهران: مشعر، چاپ اول
مصباح یزدی، محمدتقی(1375)، آموزش عقاید، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهاردهم، بی¬جا
معرفت، محمدهادی(1390)، علوم قرآنی، تهران:سمت، چاپ ششم
معين، محمد، فرهنگ فارسي، تهران، اميرکبير، چاپ چهاردهم، ج1،
مکارم شیرازی، ناصر، «تفسیر نمونه»، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول:1374ش،
ملک آسا، کریم، «نقش اشتغال در فقرزدایی»، اولین سمینار فقرزدایی، روابط عمومی سازمان بهزیستی کشور، چاپ اول:1369ش،
موثقی، سیداحمد، «نوسازی و توسعه سیاسی»، تهران، میزان، چاپ اول:1391ش،
مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد، «رویکردی نوین در محاسبه فقر»، تهران، مؤسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد، چاپ اول:1390ش
موسوی لاری، سیدمجتبی(1387)، مبانی اعتقادات در اسلام، ج1و2، تهران:دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول
نادعلي، فاطمه، (1396)، بررسي راهکارهاي قرآن براي رونق و پيشرفت توليد و اشتغال، کوثر، شماره59، صص96-83.